Farklı iç ve dış etkenlere bağlı şekilde oluşan kişilik; çocukluk döneminden itibaren şekillenmektedir ve her türlü durumdan etkilenebilmektedir. Kişiye özgü olan davranışları belirleyen, düşünce ve hareketlerde etkili olan kişilik üzerinde Erikson, Freud gibi çok ünlü psikologlar da durmuş ve kişiliğin oluşumu ile gelişimini onlar da incelemişlerdir. Bu kişilik tiplerini belirlemek aslında pek çok alanda işe yaramaktadır. İşe alım sırasında uygulanabilen, toplu yaşanan ve iç içe çalışılan alanlarda tercih edilebilen ve pek çok psikolojik sorun ile de ilişkilendirilebilecek eksisi olabilen her türlü kişilik tipini içeren Enneagram Kişilik Sistemi gibi sistemler; farklı noktalarda baskın karakter özelliklerini öne çıkarması ile bilinmektedir.
Kişilik Hangi Etkenlere Bağlı Olarak Gelişebilir? Bilindik Kişilik Kuramları Nelerdir?
Kişilik gelişimi üzerinde çevresel etkenler, genler, anne ve babadan gelen alışkanlık ve doğuştan gelen özellikler etkili olabilmektedir. Örneğin Freud topografik gelişim kuramını ileri sürerek kişiliğin bilişsel etkinlikler ile ilişkili olabileceğini önermiştir. Yapısal kişilik kuramı da Freud’un topografik kuramını yetersiz bulması ile ortaya çıkmıştır ve bu kurama göre de id, ego ve süperego devamlı bir etkileşim halinde olarak kişinin davranışları ile düşüncelerini yönlendirmektedir. Bunlar da hazlar, içsel dürtüler ve ahlaki düşünceler ile ilgili olabilmektedir. Psikoseksüel kuram da Freud’un önerdiği bir kuramdır ve ilk altı yaş içerisindeki dönemin kişinin karakterinin belirlenmesinde son derece önemli olduğu bu kuram içerisinde söylenmektedir. Hazlar ile ilgili olan bu psikoseksüel dönemlerin her birinin sağlıklı şekilde gelişim göstermesi, ilerleyen yaşlarda da sorunsuz bir kişiliğe sahip olmak için uygun olarak Freud tarafından nitelendirilmiştir.
Kişiliğin gelişiminde önemli rol oynayan pek çok etken olduğu saptanmıştır ve beynin yapısı gibi fizyolojik ve nörolojik etkiler dışında anne ve bebek arasındaki bağ, güven duygusu, ailenin ilk yıllardaki davranışları gibi pek çok etken de kişilik üzerinde büyük ölçüde etkili olabilmektedir. Çevreden görülen sevgi ve güven durumları gibi arkadaşlardan görülen davranışlar da kişiliğin gelişimi üzerinde etkili olan dışsal faktörler arasında yer almaktadır.
Kişilik sistemleri, gelişmiş ve yerleşmiş olan kişiliklerin tespit edilmesinde kullanılan sistemlerdir. Pek çok farklı kişilik sistemi olsa da bu sistemlerin her biri farklı testler ile kişilerin sahip oldukları baskın ve çekinik özellikleri ölçer. Sahip olunan güçlü ve etkisiz özellikleri ölçebilen bu testler, kişiliğin özelliklerinin görülmesinde önemli olan testlerdir ve genellikle psikologlar tarafından uygulanarak nitelikli şekilde pek çok alanda kullanılabilir.
Enneagram Kişilik Sisteminin 9 Kişiliğinden Hangisisin?
Latince ’de “dokuz çizgi” anlamına gelen Enneagram, birbiri ile bağlantılı olan dokuz çizgiden oluşur ve bu diyagramdaki dokuz çizgiden her biri farklı kişilik tiplerini sembolize etmektedir. Kendini tanıma ve kendini bilme ile ifade edilen Enneagram felsefesine göre kişinin kendi özelliklerine yönelik şekilde bu kişilik sistemindeki özünü keşfetmesi mümkündür. Farklı davranış kalıpları, motivasyonlar, düşünce ve hisler, güçlü ve zayıf yönler gibi pek çok farklı durum Enneagram kişilik sisteminin içerisinde değerlendirilerek hangi kişilik tipine daha yatkın olduğunuz belirlenebilmektedir.
Enneagram’da Yer Alan 9 Kişilik Nedir?
Kendi güçlü ve zayıf yönleri olan bu dokuz kişilik tipinin her birinin farklı yatkınlıkları, ilgi alanları ve baskın yönleri ile davranış kalıpları bulunmaktadır.
1. Mükemmeliyetçi Kişilik Tipi
Mükemmeliyetçi kişilik, Eneeagram Kişilik Sistemi içerisinde yer alan ilk kişilik tipidir ve genellikle her işi yapmak için bir doğru yol olduğunu, bu doğru yolun da bu kişiler tarafından bilindiğini gösteren bir kişilik tipidir. Mükemmeliyetçi kişiliğe sahip olan bireyler, bir işi yapmak için doğru yolu arar ve baştan savma şekilde iş yapmaktan ya da baştan savma şekilde düşünmekten geri dururlar. Kural ve prensiplere oldukça bağlı olan bu kişiler, kimi zaman çevrelerindeki kişiler ile uzlaşmazlıklar da yaşayabilirler. Bunun sebebi de doğru olanı en iyi şekilde yapma arzularından kaynaklanır. Genellikle amaçlarına yönelik şekilde ilerlemeyi seven bu kişiler, dürüstlük ve doğruluğa önem vererek planlı şekilde ilerlemeye önem verirler.
Başkalarının hayatlarının da daha iyi olması ve sorunlarının giderilmesi için kendilerine sorumluluk yükleyen bu kişiler, öfkelerini ifade etmekten ziyade bastırmaya da meyilli olan kişilerdir. Öfke konusunda problem yaşamaları da bu sebeple oldukça olasıdır. Çeşitli standartlar ve kurallar konusunda baskıcı olabilen Mükemmeliyetçi kişiler, çocukluktan itibaren düzen ve özellikle de belirli kurallar konusunda çevrelerine baskıcı olabilirler. Bu noktada kendilerini sıkıntıya sokan Mükemmeliyetçi kişiler, çevreleri ile olan etkileşimlerinde de bu sebeple sorun yaşama olasılığına sahiplerdir.
2. Yardımsever Kişilik Tipi
Verici ya da Yardımsever kişilik tipi olarak bilinen ikinci kişilik tipi; insanları destekleyip cesaretlendiren bir kişilik tipidir. Son derece cömert olan bu kişilik tipindeki insanlar, çevreleri tarafından çok sevilirler çünkü çevreleri için çaba göstermeyi de çok severler. Çevresindeki diğer insanlar tarafından kabuk görme konusunda ciddi istekleri olan bu kişiler, kabul görmek ve sevilmek için diğer insanları mutlu etmek adına da uğraş gösterirler.
İkili romantik ilişkilerde de arkadaş ilişkilerinde de daima enerji harcayarak ilişkinin nitelikli olması için çaba gösteren Yardımsever kişiliğe sahip bireyler; kimi zaman bu ilişkilere muhtaç olduğu için bu kadar bağlıymış gibi anlaşılabilir ancak aslında onlar ilişkilerini daima canlı ve mutlu tutmayı severler. İçten ve samimi şekilde her yaptıklarını gerçekleştiren Yardımsever kişilik tipine sahip bireyler, iyi birer dinleyici ve destekleyicidir de. Herhangi bir sorunu özveri ile dinleyerek yardım eder, cevap verir ve destek olurlar. Ayrıca arkadaşlarının ve çevrelerindeki insanların cesaretlendirilerek girişken olmasına da yardım ederler. Bu kişilik tipine sahip insanlar genellikle çevrelerinin sorunları, istekleri ve ihtiyaçları ile çok fazla ilgilendikleri için kendilerini tükenmiş hissedebilir ve kendi sorunlarını görmezden gelerek yeni problemler yaşayabilir, kendilerini kimi zaman yalnız hissedebilirler.
3. Başarı Odaklı Kişilik Tipi
Başarı ya da Performans Odaklı kişilik tipine sahip kişiler genellikle her işlerinde başarı elde etmek için çabalarlar ve işkolik olmaya da meyillidirler. Gereksiz olsa dahi her işte başarılı ve yüksek performanslı olmak onlar için çok önemlidir. İlerleme ve gelişim onlar için altın kelimelerdir çünkü ilerlemenin ve gelişimin olduğu yerde başarı olduğu düşünülmektedir.
Dışarıdan bakıldığında nasıl göründüklerine, işlerinin başarılı görünüp görünmediğine, kendi dış görünümlerinin buna uygun olup olmadığına ve daha pek çoğuna da dikkat ederler. Kimi zaman bu nedenle partnerlerini bile seçerken yine başarılı, iyi görünüme sahip olan ve maddi anlamda güçlü kişileri seçebilirler ancak bu durumda duygularını da görmezden gelebilirler. Sırf dışarıdan başarılı algılanması adına bu tip arkadaşlık ilişkilerine ve ikili romantik ilişkilere yatkın olabilirler. Başarılı olmak ve başarılı görünmek adına kendi duygu ve isteklerini göz ardı etmeleri mümkündür. Bu aynı zamanda yaptıkları işi sorunsuz şekilde başarı ile tamamlama tutkularından gelir. Sadece iş için değil ev temizliği için dahi aynı düşüncede olabilirler. Bir fotoğraf paylaştıklarında en az diğer arkadaşları kadar yorum ve beğeni alma eğiliminde olabilirler. Bunların tamamı başarı elde etme hırsından kaynaklanır. İletişim konusunda genellikle iyi olan bu tip kişiliğe sahip bireyler, diğer kişiler ile etkileşime girdiklerinde cümleleri ve mimikleri ile de beğenilen biri olmak isterler.
4. Özgün Kişilik Tipi
Bireysel ya da Özgün kişilik olarak bilinen dördüncü kişilik tipi, yaptıklarının ve söylediklerinin orijinal olmasını ister. Giydikleriyle, söyledikleriyle, yaptıkları ve düşündükleri ile daima farklı bir görünüm sunmayı hedeflerler. Her şeyin içerisinde farklı olabilecek özgün ve kişiye ait birer parça ararlar ve kendi yaptıklarının da böyle olmasını isterler. Yaratıcı fikirlere sahip olan Özgün kişilik tipine sahip kişiler, kendi istek ve ihtiyaçlarını her şeyin önüne koyabilir ve diğerlerinin görüşlerini de kimi zaman umursamayabilirler.
Kimlik ve benlik bilinci yüksek olan bu tip kişiler, kendilerine has kimliklerini öne çıkarmak isterler ve benliklerinin ön planda olması için çaba gösterirler. Farklarının başkaları tarafından kolay şekilde anlaşılabilmesi hoşlarına gider ve herkes gibi olmaktan uzak dururlar. Özgün düşünceleri, giyim ve konuşma tarzları; eylemleri ile gerçekleştirdikleri her olaya da yansıyabilmektedir. Duyguları da yoğun şekilde yaşayabilen bu kişilik tipine sahip kişiler, duygularını özgür şekilde yaşayabilmek adına kendilerini diğerlerinden soyutlayabilirler.
5. Araştırmacı Kişilik Tipi
Araştırmacı ya da Gözlemci olarak bilinen kişilik tipi, yenilikçi ve ileri görüşlü bir kişilik tipidir. Algıları ve sezgileri yüksek düzeyde açık olan bu kişiler, mantıklı ve bilgiye dayalı karar verme konusunda da yüksek isteğe sahip olurlar. Detaylara önem veren Araştırmacı kişiliğe sahip kişiler, sessiz ve düşünceli gibi görünürler. Bu sessiz görünümün altında gerçekten de düşünceli bir kişi yatmaktadır ve her konu üzerinde düşünüyor olmaları muhtemeldir.
Objektif şekilde davranarak mantığa uygun kararlar verme yatkınlığında olan Araştırmacı kişiler, sabit ve kesin doğrulara inanıp bunlar üzerinden hareket etme konusunda da oldukça isteklidirler. Kimi zaman tüm bunlara bağlı olarak özellikle de sessiz ve ilgisiz duruşları nedeniyle duygusuz şekilde algılanmaları söz konusu olabilmektedir. Arkadaş ilişkilerinde ve ikili ilişkilerde de bu sebeple biraz geri planda kalan Araştırmacı kişilik tipine sahip kişiler, insanları izleyerek ve hareketlerini anlayarak onlar ile yakınlık kurmayı sever. Bu nedenle de sayılı arkadaşları olur ve çevrelerindeki insanları da özenle seçerler.
6. Sorgulayıcı Kişilik Tipi
Şüpheci, Sadık ve Sorgulayıcı olarak bilinen kişilik tipindeki kişiler genel anlamda dış dünyadaki olan biten her şeye karşı sorgulama eğilimi ile yaklaşırlar. Önlem almayı ve düşünerek hareket etmeyi seven bu kişilik tipine sahip kişiler, güvenilir ilişkiler kurma konusunda istekli olurlar. Bu nedenle de sadık bir karaktere sahip olduklarını söylemek mümkündür.
Güvenilir ve sadık karakterleri nedeniyle ilişkilerinde saygı gören bu kişiler, kurdukları sayılı ilişkileri güven temelli şekilde ilerletme eğilimine sahiplerdir ve kimi zaman hem kendileri hem de kendileri hakkında bir durum yaşandığında olumsuz düşünme eğilimine sahip olabilirler. Bu da aslında şüpheci karakterlerinden kaynaklanır ancak kimi zaman bu durum yorucu ve yıpratıcı olabilmektedir.
Sorgulayıcı yapıları her şeyden şüphe duymalarına neden olabilir ancak inandıkları ve bildikleri konular hakkında da sadık bir düşünce temeline sahip olurlar. Bu özellikle de sosyal ilişkilerinde ve günlük yaşantılarında görülebilmektedir.
7. Maceracı Kişilik Tipi
Meraklı ya da Maceracı olarak bilinen kişilik tipine sahip kişiler; anın tadını çıkarmayı ve anı yaşamayı seven kişilerdir. Sosyalleşmeyi ve yeni insanlar ile tanışmayı seven bu kişiler, eğlenmenin bir yolunu her daim arar ve bulurlar. İşlerini yaparken odaklanmakta zorlanan, spontane işler yapmayı sevmeyen ve günlük rutinlerin içine hapsolmaktan korkan bu kişiler sabit şekilde bir işte çalışmaktan da hiç hoşlanmazlar.
Odaklanma problemleri yaşayabilen ve dikkati çabuk dağılabilen bu kişiler, genel anlamda pozitif şekilde hareket edip düşünürler ve bunu çevrelerine de yansıtırlar. Bu nedenle de genellikle pozitif ilişkiler kurduklarını söylemek mümkündür. Heyecan verici ve yeni deneyimler ile buluşmayı seven Maceracı kişilik tipine sahip kişiler, yeni deneyimler edinerek yaşamlarını daima farklı eğlenceler ile geçirmekten keyif alırlar. Kafaları daima yapacakları yeni deneyimler ile dolu olan bu kişiler, kalıplar içerisinde sokulduklarında sıkışmış ve bunalmış hissettikleri için her yerde kendilerini rahat hissedemez ve genelde ciddi işlerde olmaktan hiç hoşlanmazlar. Samimi ve sıcakkanlı olmaları da onların ciddi olmalarına ve odaklanarak kendilerini sadece işlerine vermelerine engel olabilmektedir.
8. Meydan Okuyan Kişilik Tipi
Gücünü kullanarak kontrolü elinde tutmayı seven Meydan Okuyan kişilik tipine sahip kişiler; sert, dominant ve meydan okuyan bir kişiliğe sahiptir. Aldıkları kararı sonuna kadar savunan bu kişiler, düşündüklerini olduğu gibi ifade etmekten de çekinmezler. Net şekilde konuşmak ve hareket etmek onlar için son derece önemlidir. Gereksiz yere konuşmaktansa harekete geçerek eylemlerini gerçekleştirmeyi daha çok severler ve kendilerine güvenirler. Sahip oldukları güç sayesinde güçsüzleri koruyan, gücünü boş yere ve haksızlıklar için kullananları da açığa çıkaran bir dürüstlüğe sahiplerdir.
İlişkilerinde de korumacı tavırlarını sergilerler ve hem arkadaş çevrelerinde hem de ikili ilişkilerinde bu yönleri nedeniyle güven uyandırırlar. Meydan Okuyan kişilik tipine göre her iş aslında bir meydan okuma olarak algılanabilir ve bunu başarmak onlar için son derece önemli hale gelebilir. Önlerine çıkan sorunlar ile sahip oldukları güce dayanarak baş etmeyi bilirler ve başkalarına da bu alanda destek olmaktan çekinmezler.
9. Barışçı Kişilik Tipi
Uyumlu ve kolay şekilde anlaşma sağlanabilen Barışçı kişilik tipi, Arabulucu kişilik olarak da bilinmektedir. Çatışmalardan, anlaşmazlık ve sorunlardan mümkün olduğunca uzak durmaya çalışan ve sorunlar ile de çözüm odaklı şekilde baş eden Barışçı kişilik tipine sahip kişiler; diğerleri ile tartışmayı ya da fikir ayrılıkları yaşamayı hiç sevmezler.
Genellikle huzurlu ve sakin ortamlarda olmaktan hoşlandıkları için kavga, gürültü ve gerginlikten hiç hoşlanmazlar; buna benzer alanlarda da yer almak istemezler. Bu sebeple de uzlaşmacı bir yapılarının olduğunu söylemek mümkündür. Barışçı kişilik tipine sahip kişiler genellikle huzurlu ve sakin bir ortam yaratmak amacı ile kendi istek ve görüşlerini ikinci plana atabilir, diğerlerinin fikirlerini öne çıkararak kendi isteklerini göz ardı etme eğilimi gösterebilirler. Yine de çevreleri ile çok iyi ilişkiler kuran ve sosyal anlamda çok aktif olmasalar dahi arkadaşları ve partnerleri ile iyi anlaşabilen bir yöne sahip oldukları söylenebilir.
Enneagram Kişilik Sisteminin Farklı Alanlardaki Yansıması
İlişkilerde, çalışma ortamında, sosyal aktivitelerde, günlük hayatta ve arkadaşlar arası iletişimde dahi kişiliklerin her birinin farkını net şekilde görebilmek mümkündür. Örneğin Maceracı kişilik ele alındığında bu kişilik tipinin her iş ortamına ayak uydurmakta rahat olamadığını ancak sosyal ilişkilerinin çok iyi olduğunu görebiliriz. Benzer şekilde bu kişiler geniş bir sosyal çevreye sahip olurlar ve kendilerine çok çabuk yer edinirler. Samimi olmalarından dolayı kendilerini kısa sürede sevdirirler.
Araştırmacı kişilik tipine bakıldığında ise aynı samimiyeti ve sevecenliği ilk anda görmek hiçbir zaman mümkün değildir. Araştırmacı karaktere sahip kişiler ilk bakışta soğuk ve samimiyetsiz görünebilirler ancak aslında ortam ve kişiler hakkında içlerinde bir analiz yapmaktadırlar. Yine de Maceracı kişilik kadar geniş bir çevreleri olmadığını söylemek mümkündür. Elbette Maceracı karaktere zıt olarak iş ortamında Başarı Odaklı kişilik tipinin çok daha zirvede olduğunu söylemek olasıdır. Başarı Odaklı kişilik tipine sahip kişiler Maceracı kişiler kadar sosyal çevreye önem vermeseler dahi işlerinde büyük başarı elde ederler ve zaten genellikle başarı peşinde olduklarından işlerinde yükselerek kendilerini öne çıkarmaya çalışırlar.
Her kişilik farklı alanlarda kendini öne çıkarmaktadır ancak yine de arkadaşlık ve aile ilişkileri ile ikili romantik ilişkilerde Yardımsever, Özgün, Sorgulayıcı ve Barışçı kişilik tiplerinin çok daha iyi olduğunu söylemek mümkündür. Yardımseverlik, uyum sağlayabilme, güven duygusu verebilme ve kendini olduğu gibi yansıtabilme bu tip ilişkilerde son derece önemli olduğu için sadık ve bağlı karakterler her daim bu tip ilişkiler içerisinde daha iyi olabileceklerdir. Yine de iş alanında Mükemmeliyetçi, Başarı Odaklı ve Araştırmacı kişilik tiplerinin daha iyi olabileceğini söylemek mümkündür çünkü bu tipler sıkı çalışmak, doğru olanı objektif şekilde seçerek uygulayabilmek ve işini layığı ile yerine getirebilmek isterler. Pek çok kişilik tipi buna uygun değildir ve duyguları ön planda tutarak sorumluluk bilincini geri plana atabilmektedir.